Bünyan halıcılığının başlangıcından günümüze kadar uzanan üretim yapısında birtakım değişiklikler yaşanmıştır.
Başlangıçta Bünyan halıları genç kızlar tarafından tamamen geleneksel anlayış doğrultusunda dokunmuştur. Halı genç kızların gelin gidecekleri eve götürmek amacıyla dokudukları en önemli çeyiz parçasıyken zaman içinde bu anlayıştan biraz uzaklaşılmıştır. El dokuması halının yurt içinde ve yurt dışında talep görmesi ve iyi gelir getirmesi halıcılığı geleneksel boyutundan uzaklaştırarak kültür ekonomisinin en değerli görülen aracı haline getirmiştir. Böylelikle maddi kültür unsurlarımızın en önemli parçalarından biri olan halı ve halıcılık sanatı çöküntüye uğramıştır.
Zamanında halı dokumada gerekli tüm hammadde ve teknik malzemeler halk tarafından temin edilmiştir. Halk kendisine ait koyunların yünlerini kırpar, yıkar ve kirmenle eğirip ip haline getirirmiş. İp haline geldikten sonra da ipler bitkilerden elde edilen çeşitli kök boyalarla boyanır ve yıkanarak kurutulmaya bırakılırmış. İpler kuruduktan sonra da yakınlarının hazırladığı, eşten dosttan ödünç alınan veya kiralanan tezgâhlarda dokuma işlemine geçilirmiş. Genç kızlar her günün akşamında dokudukları sıraları makasla keser ve hav yüksekliğini ayarlarmış; günümüzde ise tüccarlar halı bittikten sonra halıyı çözgüsünden çıkarıp özel makineleriyle tıraş etmekte, hav yüksekliğini kendileri ayarlamaktadır.
Halının üzerinde gerçekleştirilen bu son işlemlerin yanında, kullanılan tezgâhlarda da değişim yaşanmıştır. Tezgâhların çeşitlerinde bir değişiklik görülmemiş, yörede hep germeli tezgâh kullanılmıştır; fakat geçmişte tezgâhların her yeri ahşapken günümüzde tezgâhın çeşitli yerlerinde demir düzeneklerden yaralanılmaktadır.
Genç kızlar, içinden geldikleri gelenek doğrultusunda desenleri ve renkleri kendileri belirlemekte ve içlerinden geçenleri halılara yansıtmaktayken 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren halıcılığın ticarete dökülmesi geleneksel olarak devam eden motiflerde bazı değişikliklere yol açmıştır. Kök boya iplerin yerine de daha çok sentetik boyalarla boyanmış ipler tercih edilmeye başlanmıştır. Bu tercihin altında yatan sebep şu olmuştur:
Bünyan'da nüfusun artmasıyla birlikte halı kapasitesi de artınca bu işin ticaretiyle uğraşan tüccarların dikkati Bünyan'a çekilir. 20. yüzyılın hemen başlarında Kayseri'den Bünyan'a gelip kendi hesaplarına halı dokutmaya başlayan tüccarlar, daha seri üretim yapabilmek için ipin elde eğrilip kök boya ile boyanması ile uğraşmaz ve 1907 yılında İngiltere'nin Manchester şehrinden yün ve pamuk ipliği getirirler. Burada dikkat çeken nokta, İngilizlerin bu iplikleri boyamak için Bünyan'da bol bol yetişen ve kök boyamacılığında kullanılan "cehri" isimli bitkiyi yine bu yöreden alıyor olmalarıdır. Halk arasında "mancester" diye ün yapan halılar hammaddesi bizden alınan; fakat İngilizlerden getirilen bu ipliklerle dokunan halılardır. Bu dönemde İngiltere'den ip almanın yanında Almanya'dan da suni boyalar getirilir.
İngiltere'den ip ihraç eden, Almanya'dan da boya getirten Kayserili tüccarlar Bünyan'da tezgâh sayılarını çoğaltıp pazar paylarını artırırlar. Buna bağlı olarak da dokuyucu sayısında artış yaşanır; fakat büyük şehirlerde iş olanağı bul anlar aileleriyle birlikte ilçeden göç edince dokuyucuların sayısında düşüş görülür. Günümüzde Bünyan'da kadınların özellikle de yeni neslin halı dokumak istemediği tespit edilmiştir. Geçmişte kız çocukları okula pek gönderilmez ve kız çocuklarının evde oturmaları beklenirken günümüzde kızlar halı dokumaktan ziyade okumak ve farklı mesleklere yönelmek istemektedir. Bu da ilerleyen yıllarda yörede halıcılık sanatının ne durumda olacağı konusunda endişe doğurmaktadır.
1926 yılında kurulan Bünyan halı ipliği fabrikası, Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan altıncı fabrika, Bünyan piyasasına hammadde sağlamak amacıyla
kurulur. Fakat 1932 yılında iplik fabrikasının Sümerbank'a satılmasıyla fabrika battaniye ve yünlü dokuma üretimine yönelir. Bünyan'da halıcılığın gelişmesine katkı sağlaması beklenen ip fabrikasının Sümerbank'a devredilmesi yörede halıcılığı olumsuz etkilemiştir. İplik temininde de bu fabrikadan mahrum kalan Bünyanlılar; Uşak, Kütahya Bursa, İsparta ve Kayseri'den halı ipliği teminine yönelirler.
Bünyan halıcılığında yaşanan bu gelişmeler halıların kalitesini düşmesine sebep olmuş ve geçmişte Türkiye'de dokunan halılar içerisinde önemli bir yerde bulunan halılar günümüzde değer kaybetmesine yol açmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder