Yapılan araştırmalar kirkitli dokuma çeşitlerinin en orijinal ve kaliteli örneklerinin dokuyucu tarafından ya kendi çeyizi ya da kızının çeyizi için yapılan parçalar arasında olduğu görülmüştür (Barışta 1996:43). Dokuyucular tüccarlar için dokudukları halılara fazla dikkat etmemekte ve titizlik göstermemektedir.
Bir el dokusu halının kusursuz, güzel ve estetik bir biçimde dokunabilmesinin temel koşullarından biri düzgün bir çözgünün çözülmesidir. Çözgü kas gücü gerektirdiği için yörede erkekler tarafından yapılmaktadır; çözgü yapanlara "çözgücü" denilmektedir.
Çözgü çözme işlemi halı dokumanın ilk işlemi olduğundan bu aşamada bir hata, üretimin diğer aşamalarında artarak devam eder. Çözgü çözme işlemi sırasında yapılacak bir hatayı halı üretiminin diğer aşamalarında herhangi bir şekilde telafi etmek mümkün değildir. Bu nedenle çözgü çözme işlemi üzerinde titizlikle durmak ve çözgüleri hatasız bir şekilde çözmek gerekir. Çünkü kaliteli, düzgün, hatasız halılar ancak hatasız çözgüler üzerinde dokunabilir (Şenyüz 1996:85).
Halıda kalite 1 cm2 deki düğüm sayısıyla ölçülmektedir. Düğüm sayısı arttıkça halının kalitesi de artmaktadır. Bunun yanında hammadde, desen yerleştirmedeki özen, motiflerin hatasız dokunması, boya kalitesi, renk uyumu, düğüm çeşidi ve hav yüksekliği gibi faktörler de kaliteyi etkilemektedir.
Bünyan halılarının cm2 sinde ortalama 16-30 düğüm bulunmaktadır. Halılardaki düğüm sayısını bulmak için halı, tüylü tarafı yere gelecek şekilde düz bir yere serilir. Üstte kalan ters tarafına önce atkı sonra çözgü doğrultusunda olmak üzere bir cetvel konur ve her iki doğrultuda 10 cm deki düğüm adetleri sayılır.
Bir halının düğüm kalitesi, halının tersi parmak uçlarıyla yoklanarak kısmen tahmin edilse de halının kalitesini ölçmek, dayanıklılığını tespit etmek için 10x10
cm deki ilmek sayısına bakmak gerekir. Halının cm2 sindeki ilmek sayısı ne kadar fazla olursa kalitesi de o nispette iyi olur; çünkü halı daha sık dokunmuştur ve bozulma riski azalır. Gevşek ve kaba dokunmuş halılar daha az değerlidir.
Buna göre halılar kalitelerine göre; ince, orta ve kaba kaliteli halılar olarak sınıflandırılmaktadır.
1. İnce Kaliteli Halılar:
a. 60x60 kalite (10 cm ende 60 ilme ve 10 cm. boyda 60 sıra)
b. 50x50 kalite (10 cm ende 50 ilme ve 10 cm. boyda 50 sıra)
c. 40x50 kalite (10 cm ende 50 ilme ve 10 cm. boyda 50 sıra)
2. Orta Kaliteli Halılar
a. 38x38 kalite (10 cm ende 38 ilme ve 10 cm. boyda 38 sıra)
b. 32x40 kalite (10 cm ende 32 ilme ve 10 cm. boyda 40 sıra)
c. 30x50 kalite (10 cm ende 30 ilme ve 10 cm. boyda 50 sıra)
d. 26x33 kalite (10 cm ende 26 ilme ve 10 cm. boyda 33 sıra)
3. Kaba kaliteli Halılar
a. 22x28 kalite (10 cm ende 22 ilme ve 10 cm. boyda 28 sıra)
b. 18x24 kalite (10 cm ende 18 ilme ve 10 cm. boyda 24 sıra)
Bünyan halılarında 10 cm ende 36 ilme ve 10 cm boyda 42 sıra (36x42) yer almaktadır. Buna göre Bünyan halıları bu sınıflandırmada orta kaliteli halılar arasında yer alır.
Halının kalitesini belirleyen unsurlardan bir tanesi de halılarda kullanılan ham maddelerdir. Yün yapısı itibariyle boyayı iyi emer; çünkü yünün haslık derecesi (sürtünme ve güneş ışınlarına dayanma gücü), diğer dokuma malzemelerine göre daha yüksektir. Hem de halıya sağlamlık, esneklik ve yumuşaklık verir. Halının hammaddesi yünse, halı sopa ile dövülerek veya çırpılarak (silkelenerek) tozlarından arındırılması sırasında kopmaz. Pamuk vb. malzemeler kopabilir. Ayrıca, yün halının üzerine su döküldüğünde bir süre
sonra kurur. Malzemede herhangi bir değişme meydana gelmez. Ama atkısı ve çözgüsü pamuktan yapılmış bir halıda, pamuk çaputlaşır. Kopması ve kırılması da kolaylaşır. Özellikle böyle bir halı sopa ile dövülerek temizlendiğinde kopma riski artar. Yine, halı ve düz dokuma yaygılar, genellikle yuvarlanarak katlanır ve kaldırılır. Katlandığında, köşelerden kırılma ve yırtılmalar meydana gelir. Ancak yün dokumalar, pamuklu dokumalara göre daha az kırılır ve yırtılır (Deniz 2000:60).
Bünyan'da halılarda kullanılan malzemeler incelendiğinde atkı ve çözgü ipliğinin yün iken sonradan pamuğa dönüştüğü görülmektedir. Bu durum halıların kalitesinde düşüşün yaşanmasına yol açmıştır. Atkısı, çözgüsü ve ilmelik ipleri yünden oluşan halılar daha uzun süre solmadan ve sağlam bir şekilde dururken günümüzde Bünyan halıların dayanıklılık oranları azalmıştır.
Kaliteli bir el dokuması halıda hiçbir hatanın bulunmaması gerekir. Halı kenarlarında paralellik olmalı, yıkama ve silme sırasında boyalı iplikler boyalarını vermemeli, renk tonları bozulmamalı, halı üzerinde yırtık, yanık veya leke bulunmamalıdır.
Halı düz bir zemine serildiğinde potluk yapıyorsa, ilmekleri seyrekse, halının arkasında atkı ipinin kıvrımları gözüküyorsa, ilmeklerde yer yer kalınlık varsa, çözgü ipi boyunca izler mevcutsa, göbekli halılarda göbek enine veya boyuna kaçıyorsa, halı tam dikdörtgenlik arz etmiyorsa, ilk bakışta açıkça renk farkı görülüyorsa, bozuk kenar veya bozuk desen varsa, halının havlarında kolayca fark edilebilen yükseklik farkı, dokuma hatası, keçeleşme varsa bu halılar düşük kalitelidir.
Kaliteli Bir Halının Nitelikleri Şöyle Olmalıdır:
1. Halının cm2 deki ilmek sayısı çok olmalıdır; cm2 deki ilmek sayısı arttıkça halının kalitesi de o oranda artar. Teknolojideki gelişmelere paralel olarak 1 cm2 ye daha çok düğüm atılacak şekilde ipler üretilmektedir. Eskiden dokunan
halılarda kullanılan ipler, iğ ve kirmen denilen el aletleriyle eğrilir ve daha kalın olduğu için düğüm sayısı artırılmazken bugün makinelerde bu iş daha ince ve sağlam bir şekilde elde edilmekte, dolayısıyla halıda kalite artışı sağlanabilmektedir
2. Halının özellikleri halının cinsine uygun olmalıdır.
3. Aynı renkte olması gereken hav ipliklerinde açıkça görülen renk farkı (abraj) olmamalıdır.
4. Desen hatası olmamalı, göbekli halılarda desen halının merkezinden
kaymamalı; çiçekli ve geometrik halılarda ise desenler birbirleriyle orantılı
olmalıdır.
kaymamalı; çiçekli ve geometrik halılarda ise desenler birbirleriyle orantılı
olmalıdır.
5. Halı tam dikdörtgen biçiminde, kenarları paralel ve düzgün olmalıdır.
6. Halılar standartlara uygun kalitede malzemeden yapılmış olmalı, hav boyu düzgün kesilmelidir.
7. Halıda potluk olmamalı, yere serildiğinde zemine bütün yüzeyiyle temas etmelidir.
8. Halının arkası düzgün olmalıdır; atkı fışkırığı halının kalitesini düşürür. Bu fışkıran atkılar kullanım esnasında çürüyeceğinden ve temizleme esnasında kesileceğinden halının ömrünün kısalmasına neden olur.
9. Kenar örgüsü, zincir ve saçakları düzgün olmalıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder